2007-12-28

Vuk Karadzic


Vuk Stefanovic Karadzic (1787 -1864) d aserbi ig jerden abrid issufγen iserbiyen si tebrek ar tafat.
D netta is ifkan nnuba d wazal i tsarbit, tutlayt temḥeq teslabit. Anida tyiwi
uḍar is, akal ibalkiyen yedda yafes, ileqqweḍ deg sefra d cna nat zik. Isers ilugen n tjerrumt n tsarbit, isnulfa-d iskilen ijdiden, issufeγ-d amawal n tmeslayt n wegdud. Vuk ( Uccen aqabac, semman as imawlan is Vuk akken as texḍu tmettant imi mmuten akw wayetma-s t-idizwaren) isγer iman-is imi di llakul ilmed kan amek ttarun d wamek qqaren.

Idder yeqqar: "Piši kao što goviriš a čitaj kao što je napisano!"
Aru akken tettmelayeḍ, γṛitt akken tura!

2007-12-15

Li Lu Ci (Lee Lou Schi)

Dujenber 2007. Baĝarraḥ. Zzin ilmeẓyen iw jernan ur uminen ayen walan-t wallen. Li Rabeḥ ittixedmen. Li Lu Rabeḥ. Isṭerḍeq tibunbatin di Ḥidra a laĝayeb, Ḥidra lberj ur kečmen yizan, inγa imessebriden igla s uqarru-s. Wa k yinin attixdem tagi Li Lu. Li Lu d akamikaz? d lweγzi.

Li Lu Rabeḥ isem is neṣṣeḥ s ticcenwit Lee Lou Schi. Yusa-d s tmurt n Cinwa ar ldzayer am netta am aṭas i cinwaten ad sewṛen
cwiṭ isurdyen iquranen imir-en ad uγalen ar tmurt nsen ad sadin ussan ineggura d lwacul nsen, imir-en ad mten slaqel, lmut Ugellid igenwan.

Icinwaten di lawayed nsen, di lbeṛṛani ttbeddilen ismawen s nesawalen at tmurt. Amedya lemmer ar tmurt llegliz igruḥ ahat ifka iman-s isem n Steve. Di fransa Hugo, di lalman Hans atg... Imi d lzzayer is yuran di lbext is, Li Lu ixtaṛ Rabeḥ. Dγa di Baĝarraḥ sawalen as aammi Rabeḥ.

D acu ur fhimen ilmeẓyen di zzin iw jernan, d isem sefkan imesjarnanen i Li Lu Rabeḥ: Abou Trakteur ....(dagi an siwzel cwiṭ tira, isem γwezzif sya ar mekka) Al Bajarrahi.
Ur fhimen ma leγlaḍ yella deg isem neγ di tteswira. Tteswira agi d ammi Rabeḥ s timmad is. Isem-a ur illi, is n inna yiwen. Isem-a ttikellax i d inṭeq wayeḍ.

Dujenber 2004. Baĝarraḥ ikcem itt-id ucinwat amezwaru. Li Lu Ci iban innecraḥ wudem is, ides imedden merra, iqqar salawmalikum i yemessebriden. Imẓabyen d leqbayel iqqar asen azuu fellawee. Udmawen izzayriyen ttbanen rfan γas dessen. Li Lu Ci iγil fella-s irfan. Nitni udem nsen imeslit zman, imi lebda rfan, innekmac wudem nsen ilmend areffu nni.

Semmus n wagguren tura ig reṣsa Li Rabeḥ di Baĝarraḥ. Imezdaγ n Baĝarraḥ faqen akken iqwjan nsen negren yiwen yiwen. Laameṛ d yuγal yiwen. D acutt lmuṣiba agi? Nejman di ljama. Yiwen bu čamar inna yasen cukeγ d acinwat arat ni-tetten. Inteq-ed wayeḍ d bučamar ula d netta inna yas d irit ccek. Bu čamar amezwaru inna ccek af icinwaten mači d leḥram. Bu čamar wissin issufγed tazmamt n leqwran ittnadi anida d inna Rebbi ccek mači d leḥram af icinwaten. Netta taarabt n Quṛic ur issin inuda inuda iffeγ xayeb ur yufa.
Pisk ur yufa donc Rebbi ur dinna, ihi msefhamen ccek mači d leḥram am akken dinna bučamar amezwaru.

Din din wten acekkab ar t xibuqt n Li Lu Ci. Iwin-t alĝama. Ḥbsen-t semmus wussan d semmus yiḍan. Qnen-t ar lminbar ttṣellin fell-as yal ass: Keč d ineslem mačči d acinwat, keč d ineslem mačči d acinwat, keč d ineslem mačči d acinwat, keč d ineslem mačči d acinwat...

Mi yaddan semmus wussan sarḥen as. Bu čamar amezwaru inna yasen: Atteẓrem lqwedṛa Rebbi. Ma yenqes uqjun nniḍen atan d nek id ḍalem.

Addan semmus wussan nniḍen. Li Lu Ci illa ay teddu s axxam armi iwala yiwen uṭarus ay teddu iban yerfa ula d netta. Ikna Li Lu Ci immuqel it udem s udem inna yas: keč d ikerri mačči d aqjun, keč d ikerri mačči d aqjun, keč d ikerri mačči d aqjun ...

Dujenber 2007. Xinhua tama n Guangzhu di tmurt n Cinwa yemmut Li Lu Ci. Nnan wid iḥeḍren mi gwala tteswira-s degw jernan isuγ, teṭfit timmexneqt immut.

2007-12-12

Tissas Tiddas Tikerkas Tissas


Yebrir 1929. Aswir wis ? ukabar azduklan n Sebyet. Usan-d si yal tama n tmurt n Sebyet. Usan-d ikazaxen, itajiken, irusiyen, ilaṭicen. Lḥasul usan-d s mkul tamḍiqt.
usan-d ixeddamen, ifellaḥen, ṭebbat, ijenyuren, imeksawen. Imeḥbas ussan-d. Usan-d lbarani.

Usan-d iṛumyen, aaraben, ccinwa, ussan-d ula si marikan n wadda. Usant-ed tlawin.

Mi d ikcem umdakwel Stalin, lqum-a ibed ay kat afus. Immuqel iten Stalin yerĝa ad yers ufus ulac. Immeγ al ĝib is issufeγ-ed nwaḍer atent iṣffeḍ. Lḥes nni ufus yuγal yers immut. Tarsed yiwet n tsusmi tessergagay. Tizitt ma tefferfer si tayett ar tayeḍ as tesleḍ.

Uban anwa kken, degw dur amezwaru, id yaḍsen. Stalin isers nwader is, irfed lkas n waman iswa taqudirt neγ snat dγa inbeh ar lqum is: Anwa kka id yaḍsen ay imdukal? Awal immut, tasusmi tbec aserwal is. Stalin iwehha ar umdakwel Beria inna yas: a yamdakwel ẓer ttxil-ek anwa kka id yaḍsen.

Beria, netta d amectuḥ di lqed, yuzzel ed am laftrak. Immuqel s ayeffus, γer zelmeḍ. Immuqel ar deffir, immuqel ar zdat dγa allen is ars-ent af dur nni amezwaru anda ken yeqqim win akken id yaḍsen. Beria iqqen allen is inebbeh: Imdukal udur amezwaru beddet. Bedden. Ay imdukwal, wi d yaḍsen? Am llina kit, immut wawal. Amdakwel Beria irfed iγil is. Din kan kecmen-d meyya urbaṭac ifeḥliten, llebsa taberkant, timkweḥlin af tayett. Nehren imγiden wudur amezwaru am lmal. Adur wi sin kret ig nbeh umdakwel Beria. wis qṛad, wis... Dγa Ikred yiwen am urabuz, iḥsa leslak ulac, inteq, taγwect is texneq: Amdakwel Stalin, d nek id yaḍsen.

Stalin irfed lkas nni n waman, iwehhat ar wemcum nni di neṭqen inna yas: attan di ṣeḥḥa-k. Iswa taqudirt neγ snat, iddem-ed si lĝib is tawerqett, ibda taneqqist am akken ur tṣad igeḍran.

Win akken d issuksen azal ameqwran gergazen ttlawin, irra iwetman ar daxel, iqqim imeẓẓaγ is ṭubnen.


aswir: congrès
taneqqist: discours

2007-12-11

Aqqa tjilbant


Mekyusa aken deffeγ segw xeddim (ttajenyurt n waman) terra ar llakul anida ttyerĝa wergaz is, duktur Amar. Ur illa d tbib ur tsaḍ dacu. Asmi yella d amectuḥ baba-s yenna at ḍefreγ s leqraya alama yeffeγ d duktur.


Segw ass nni at tadart ṭfen as aselqweb-a n duktur. Isem-a ibeddel si teswat ar tayeḍ. Tikwal duk, tikwal duktur hu, du, ṭbib atg... Tagara ya, Ulac wi si ssawalen su selqeb-a imi Amar tura meqqwar. Amar d ccix n taarabt. Illa d ccix n taarabt, wamma tagara ya isγar taqbaylit.

Aken kren ad kecmen ar tdicibutt nsen ad alin ar taddart, uban wi d isfafan yiwet tyazit seqw balkut nnig sen. Tayaziṭ tefferfer d usrid af qaru n duktur Amar. Argaz iffeγ it laaqel, isuγ a yemma, ayemma ad blaγ, a yemma mmuteγ, wa γi ḥud-en, ayemmaaaa. Mekyusa temmuqel it tedhec. Twala amek tidi tecffit, tettmir id seqw nyir is am geffur, yuγal d awraγ fγen-t idamen. Teṭṭef it deg fassen thuz it. D acu yeḍran al bext ik. Twala allen is a tezzint, tessawel: aman ttxil nwen, aman, aman al mumnin. Iffeγ ed yiwen si lqahwa ifka ya-s taqṛatt n waman Lalla Xedija. Truc it, yuki-d, isuγ anida-tt. Tenna y as anta? anta? Tayaziṭ nni, arwel mulac aγ tečč...

Azekka nni tiwi-t ar teknilitt n duktur Caban. Duktur Caban d apsikyatr ittwassen ula di tmurt Lalman. Duktur Caban inna y as i Mekyusa anfa-s tura wagi d cγwel iw. Yadda waggur neγ sin, Amar akken d inna duktur Caban, yeḥla. Testeqsa-t Mekyusa, ayγer yettagwad tiyuzaḍ? Inna y as, argaz im iḥseb iman is d aqqa n tjilbant. D aya it yarran ittagwad, tiyuzaḍ, iyuzaḍ, ifrax akw. Tenna y as ula d ifrax? anger nneγ, anida neddu ihi? Inna ya argaz im dayen iḥla. Yalem d akken d amdan ay gella.

Yiwen was teddun abrid nsen armi walan yiwet n tyaẓit. Duktur Amar ibda ay neffes, ittakwer tikli ar deffir. Teḥḥelbab it Mekyusa, tenna y as: d amdan ay telliḍ, ur ttagwad, inaγ tezri ḍ d argaz ay telliḍ. Inna y as ayenni ḥsiγt. I tyaziṭ inna talem nettat d amdan i lliγ neγ ala. Tecffi-t tidi. Mekyusa terra-d s nnehta.

2007-12-10

Katiusha




Katiusha (γret Katyuca) sewg garruj n Talsa, tamurt urusi.

Iĝuĝeg tteffaḥ d ifires,
Tagutt tesberber γef asif...
Iri-s tbed Ketyuca
Anda ken aalay d acruf.

Tusa-d atecnu taγwect
Af gider areqman izuγar.
Af in tḥemmel am laamer is,
Af in tibratin deg syi tegga leqrar.

A taγwect, a taγwect tecna teqcicit
Ferfer deg gewan, ḍfer iṭij yeṣfan
Akin i tγaltin timura medden
Amgara azul siweḍ sγur Ketyuca.

Inas as mmekti taḥdayt tafrarit
Inas as sla-s amek i tcennu
Inas as ad iḥud Tamurt
Inas ma ttayri Ketyuca tqura.

Iĝuĝeg tteffaḥ d ifires,
Tagutt tesberber γef asif...
Rrif is tbed Ketyuca
Anda ken aalay d aḥecruf


-------------
(*) cna arusi
amgara: guerrier
tafrarit: simple